Często zdarza się, że wybrana przez nas działka budowlana zlokalizowana jest na gruncie posiadającym pewne pochylenie. Może to w przyszłości oznaczać, że spotkają nas kłopoty związane z rozmywaniem skarpy i przenoszeniem materiału ziemnego pod ściany naszego domu. W ekstremalnych przypadkach, może to spowodować naruszenie stabilności budowli. Związane z realizacja budynku naruszenie profilu skarpy powoduje często konieczność zapobieżenia dalszym procesom erozyjnym. Podstawowym czynnikiem powodującym przesuwanie się gruntu są opady atmosferyczne i będące ich konsekwencją spływanie wody opadowej do punktów terenu położonych najniżej. Aby zapobiec spłukiwaniu gruntu, a w skrajnych przypadkach osuwaniu się skarp, a nawet powstawaniu osuwisk błotnych, niezbędne jest wykonywanie robót zabezpieczających. Czynnikiem równie groźnym dla stabilności gruntu stanowiącego skarpę może być wiatr powodujący przesuszanie gruntu na zboczu i jego erozję.
Podstawową czynnością zapobiegawczą jest doprowadzenie do tzw. ścięcia skarp. Oznacza to, że o ile to możliwe powinno się doprowadzić do spłaszczenia profilu stoku. W przypadku niewielkich połaci możliwe jest wykonanie tej czynności za pomocą łopat. Większe skarpy wymagają użycia sprzętu mechanicznego np. spycharek, równiarek itp.
Niedopuszczalne jest nasypywanie nowych skarp lub podwyższanie istniejących bez wykonania zabezpieczeń inżynierskich.
Najprostszym i najpowszechniej stosowanym sposobem stabilizacji skarp jest obsiewanie ich trawą. Należy jednak pamiętać, że jest to najmniej skuteczny ale za to najtańszy sposób. Roboty przygotowawcze obejmują ubicie ręczne gruntu na zboczu skarpy oraz pokrycie go warstwą ziemi żyznej (humusu) o grubości 10-20 cm, celem zapewnienia szybkiego wzrostu roślin. Na tak przygotowanym podłożu wysiewa się trawy, zwłaszcza gatunki silnie ukorzeniające się. Możliwe jest dodatkowe wzmocnienie uzyskiwane dzięki ułożeniu warstwy humusu w tzw. wręby. Wzmocnienie powierzchni skarpy następuje przede wszystkim, dzięki systemowi korzeniowemu roślin natomiast części zielone chronią powierzchnię gruntową przed rozmyciem i wypłukaniem przez spływającą wodę. Wzmocnienie przez wysianie trawy stosuje się na skarpach o małym pochyleniu i niewielkiej wysokości. Zaletą takiego rozwiązania są niskie koszty i prostota wykonania, a wadą: stosunkowo długi okres konieczny dla wzmocnienia zbocza, wynikający z okresu koniecznego dla dostatecznego rozrostu trawy, mogący trwać kilka miesięcy.
Inną metoda zabezpieczania i umacniania skarp jest darniowanie. Równie naturalną metodą można wzmocnić zbocza skarp o nieco większych nachyleniach, kiedy stosunek przyrostu wysokości do wynosi 1:1,5. W tym celu wykorzystuje się tzw. darniowanie. Stosuje się przede wszystkim darniowanie całopowierzchniowe („na płasko”), polegające na układaniu na powierzchni zbocza płatów darni o wymiarach 30x 30 cm z zapewnieniem mijankowego ulokowania kolejnych rzędów. Dla zapewnienia stabilności płatów darni, zanim ukorzeni się na nowym podłożu, każdy płat stabilizuje się przez wbicie przez jego powierzchnię dwóch kołków drewnianych na głębokość do 30-40 cm.
Inną odmianą metody darniowania, jest wykonanie darniowania „w kratę”, czyli na zrąb. Takie rozwiązanie zalecane jest w przypadku nachylenia zboczy skarp w 1:2. Na ubitym zboczu skarpy układa się warstwę humusu, na którą układa się, tworząc kwadratowe pola, pasy darni. Wnętrza pól zabezpiecza się zwykle przez wysianie w nich trawy (gatunków o rozbudowanych korzeniach), posadzenia krzewów (np. sosna karłowata) lub zadrzewienia. Darń można układać dwuwarstwowo, ze wzmocnieniem wbijanymi kołkami drewnianymi.
Na skarpach zawierających grunty szczególnie podatne na erozję konieczne jest stosowanie innych metod ograniczających rozmywanie zboczy.
Zabezpieczenia materiałami wiklinowymi wykonuje się na skarpach o nachyleniu powyżej 1:1, szczególnie na gruntach gliniastych lub piaszczysto gliniastych, podatnych na erozję. Płotki wytyczają kołki drewniane długości ok. 07-1,0 m, wbijane w zbocze skarpy, w odstępach co 0,35-0,50 m. Do wykonania przeplotu płotków używa się świeżych prętów wikliny o grubości 5-10 mm. Celem zwiększenia skuteczności zabezpieczenia skarp, można stosować płotki dublowane (dwa obok siebie, wzajemnie się wzmacniające). Z plecionych w ten sposób płotków tworzy się na zboczu skarpy kwadratowe pola skierowane kątem w dół, o wymiarach 2 x 2 m. Przestrzeń ograniczoną płotkami wypełnia się grubym żwirem lub kamieniami.
Pozostałe metody inżynierskie to brukowanie i wykonywanie okładzin z płyt lub ażurowych elementów betonowych. Każda z tych metod jest dość kosztowna. Układanie bruku wymaga wzmocnienia za pomocą kołków wbijanych w skarpę oraz wykonania u podnóża skarpy ostrogi stabilizującej. Najczęściej betonowej. Zabezpieczenie uzyskuje się dzięki obciążeniu (dociskaniu) zbocza skarpy i zapewnieniu możliwości spływania wody opadowej po powierzchni zabezpieczającej (bruku lub płyt betonowych). Szczelnego wykonania wymagają także spoiny miedzy płytami lub brukiem. W przypadku płyt ażurowych (o niższej masie własnej) stosuje się dodatkowo wzmocnienie przez kołki drewniane lub pręty stalowe wbijane w grunt poprzez otwory w elementach betonowych. Taką metodę ochrony skarp stosuje się zwłaszcza w przypadku skarp narażonych na częste spływanie po nich wody, np. w sąsiedztwie przyczółków mostów i wiaduktów oraz skarb znajdujących się w niewielkiej odległości od ścian budynków.
Znane są także bardziej skomplikowane i specjalistyczne metody zabezpieczania skarp. Jedna z nich to zabezpieczanie zbocza siatką mocowaną za pomocą kołków stalowych wbijanych w podłoże. Pozwala ona na wykonanie zabezpieczenia zboczy urobisk skalnych. Nie spotyka się tego rodzaju sytuacji w sąsiedztwie domów mieszkalnych.
Dla zabezpieczenie stoków i skarp o dużych nachyleniach stosuje się jedyną skuteczną metodę, tj. mury oporowe.
Piotr Wierzelewski
WARSTWY – DACHY I ŚCIANY 3/2006
