Cegła jest materiałem budowlanym, wykorzystywanym przez ludzkość nieomal od zarania jej dziejów. Znana była m.in. w starożytnym Egipcie, w Mezopotamii, Babilonie, w Chinach i w Persji. Bizantyjscy budowniczowie z cegieł właśnie konstruowali m.in. cienkie i lekkie stropy, które nie wymagały grubych ścian i dodatkowych podpór, dzięki czemu wnętrza nabierały nadzwyczajnej lekkości. Do perfekcji jej zastosowanie opanowali budowniczowie irańscy ? wznoszone były z niej m.in. meczety, smukłe minarety; ozdobnie układane cegły służyły jako dekoracje ścian, murów. Ceramika architektoniczna stosowana była do wznoszenia budowli oraz wykańczania ich powierzchni wewnętrznych i zewnętrznych. Używano nie tylko cegieł, ale też glazurowanych kształtek o specjalnie profilowanej główce, płytek do licowania ścian, terakoty. W sztuce islamskiej zachwyt budzi użycie kolorowych wykładzin ceramicznych.
Już ok. 6000 lat p.n.e. pierwsze cywilizacje budowały osady z cegły. Na początku były to cegły mułowe, gliniane ? suszone na słońcu. Odkrycie, iż dzięki wypaleniu produktu w wysokiej temperaturze dodatkowo zwiększa się jego trwałość, wytrzymałość i walory użytkowe, co umożliwia konstruowanie nawet bardzo skomplikowanych budowli, dało impuls do dynamicznego rozwoju sztuki budowania z cegieł. Jednymi z najstarszych zamieszkanych stale budynków, jakie do tej pory odkryto, są domy tworzące znane ze Starego Testamentu Jerycho, które powstały ok. 8 tys. lat p.n.e. Do ich budowy użyto glinianych cegieł. Ręcznie formowana, suszona cegła z okładziną z cegły palonej wykorzystana została do wzniesienia m.in. świątyń w Uruk. Np. świątynia w okręgu Kullaba wzniesiona została na wysokim sztucznym podwyższeniu z cegły, zaś w okręgu Inanny – zdobiona była mozaiką z malowanych stożków. Uruk było też pierwszym miastem, które zostało otoczone murem warownym z wieżyczkami zbudowanymi z płaskowypukłych cegieł.
Także w Babilonie cegła była ważnym materiałem budowlanym. W okresie kasyckim zaczęto w tym regionie produkować i wykorzystywać cegłę modelowaną, z której realizowano świątynie ozdobione fryzami z wypalanej cegły. Pałac Nabuchodonozora II, który powstał w okresie chaldejskim, a także wiele innych budowli Babilonu miały ściany z wypalanej, szkliwionej, kolorowej cegły. Glazurowana, a także wypalana cegła malowana posłużyła również do zbudowania ścian pałacu króla Dariusza II w Suzie.
Popularyzacja produkcji i zastosowania cegły w budownictwie w Europie to zasługa Rzymian. Bazując na osiągnięciach Etrusków w zakresie konstrukcji i techniki oraz Greków w zakresie dekoracji i detali w mistrzowski sposób rozwinęli architekturę, w której dominował element łuku. Choć materiałem najchętniej przez nich wykorzystywanym był beton, do wznoszenia ścian ? traktowanych jako podpora dla sklepień i kopuł ? stosowano też m.in. cegłę mułową wypalaną i zaprawę wapienną.Ceramikabyła również materiałem używanym jako okładzina murów. Cegły ? obok kamienia – stanowiły ponadto materiał do budowy filarów, na których opierały się pół koliste łuki akweduktów. Początkowo Rzymianie używali cegły surowej, suszonej na słońcu. Przed niekorzystnym działaniem warunków atmosferycznych zabezpieczano ją tynkiem. Później ? podobnie jak w starożytnej Mezopotamii, gdzie znana była ona już w III tysiącleciu p.n.e. ? zaczęto stosować cegłę paloną. Jeśli materiał był wbudowywany w miejscu narażonym na zawilgocenie, zabezpieczano go dodatkowo specjalnym roztworem.
Budownictwo naszej ery ? niezależnie od stylu architektonicznego ? także sięgało po cegłę. Była ona doceniana szczególnie w regionach, w których trudno dostępny był dobrej jakości kamień ? m.in. w Niemczech, Holandii.
Rzymianie na podbitych przez siebie ziemiach popularyzowali swoje osiągnięcia i techniki budowlane. W średniowiecznej Europie najcenniejszym materiałem budowlanym był kamień; cegła używana była przede wszystkim w regionach, gdzie dobrej jakości kamień był trudno dostępny: np. w Niemczech, Belgii, Holandii, Anglii czy krajach skandynawskich. Piękne elewacje domów w mieszkalnych, budynków użyteczności publicznej niejednokrotnie do dziś zachwycają swą urodą. Z cegieł budowano młyny, ściany pierwszych fabryk, magazynów portowych. Powstał też niejeden kościół. W okresie rewolucji przemysłowej drewno w konstrukcjach budowlanych zaczęto zastępować żeliwem, które ? w połączeniu z ceglanym murem ? zwiększało bezpieczeństwo pożarowe.
Do nieomal połowy XIX wieku cegły ceramiczne były formowane ręcznie i wypalane w prymitywnych piecach. Nową jakość w ich produkcji oznaczało wynalezienie prasy ceglarskiej i pieca kręgowego do wypału ceramiki (tzw. piec Hoffmanna). Od tej chwili można mówić o przemysłowej produkcji cegieł.
W konstrukcjach ściennych wykorzystywane są wyroby o czerepie porowatym (nasiąkliwość wagowa 6-22%) ? m.in. cegła zwykła, pustaki ścienne; oraz wyroby o czerepie zwartym (nasiąkliwość wagowa do 6%) ? m.in. cegły i kształtki klinkierowe.
Edyta Drzazga
Fot. Waldemar Mulhstein
