KONSTRUKCJA MURU PRUSKIEGO I JEGO RYS HISTORYCZNY
W każdym budynku mury stanowią ważne elementy konstrukcyjne na których oparta jest cała konstrukcja więśby dachowej. Stąd ich konstrukcja musi być wykonana z materiałów budowlanych trwałych, by mogły podołać wszelkim naprężeniom jakie występują pod ciężarem dachu a szczególnie silnych wiatrów, huraganów. Mur oznacza konstrukcję ścienną budynku a jego powierzchnie nazywa się powszechnie licami.Tradycyjne mury wykonane są z kamienia ,betonu cegły pustaków, materiałów, które wmurowane, połączone ze sobą stanowią monolit spełniający nie tylko funkcję wypełnienia, ale funkcję wytrzymałościową. Natomiast mur pruski ( fot 1 ) różni się tym, że funkcję wytrzymałościową spełnia konstrukcja szkieletowa, wykonana z drewna a funkcję wypełniającą jego przestrzenie międzybelkowe, różne materiały budowlane. Dlatego specyficzna jest architektura i wygląd budynków wykonanych w konstrukcji muru pruskiego ( fot. 2 i 3 ).
RYS HISTORYCZNY KONSTRUKCJI MURU PRUSKIEGO
Mur pruski zwany również ścianą ryglową lub konstrukcją szachulcową jest znany od dawna. Już w latach zamierzchłych, proste chaty były oparte na wkopanych palach w ziemię, jednak była to konstrukcja niestabilna i nie zdolna do utrzymania znacznych obciążeń dachowych. Stąd koniecznością stało się stabilniejsze zabezpieczenie konstrukcji ścian poprzez zastosowanie konstrukcji słupowo-krzyżulcowych i stawianie ich na kamieniach, które chroniły drewno przed wilgocią i degradacją biologiczną. Takie były początki powstawania muru pruskiego. Postęp rozwoju muru pruskiego jest widoczny również w XV wieku, kiedy zaczęto stosować zastrzały (belki ukośne ) oraz rozwory, umożliwiające wyrównywanie sił bocznych w celu poprawy statyki ściany. Wówczas wprowadzono również technologię stawiania słupów w obrębie przyziemia na wzdłużnych belkach zwanych obecnie podwaliną. Te rozwiązania pozwoliły usztywnić słupy na tym poziomie ( przyziemia ) i chronić drewno przed wilgocią. z ziemi.
|
|
|
| Fot. 3. |
Fot. 4. |
|
|
|
| Fot. 5. |
Fot. 6. |
Dalsze usprawnienia konstrukcyjne szkieletu muru pruskiego nastąpiły już w XVI i XVII wieku , kiedy zastosowano upiększania w formie sztuki rześbiarskiej, szczególnie fasad konstrukcji budynków. Mur pruski był stosowany w budownictwie mieszkalnym i gospodarczym w całej Europie, szczególnie w Europie Północnej jak : Anglii, Niemczech, Francji, Holandii i Szwecji. W Polsce budynki o konstrukcji muru pruskiego występują na śląsku, na Kaszubach, Warmi i Mazurach.Wedłóg danych historycznych w Polsce wyróżnia się kilka typów domów o konstrukcji szachulcowo-ryglowych: dolnośląski, kaszubski lubuski sudecki i wielkopolski, który spotyka się również na Pomorzu i Kujawach. Np. znane są spichrze w Bydgoszczy,wybudowane na przełomie XVIII i XIX wieku ( fot 4 ), które do dziś przyciągają turystów tego miasta. Wybudowane zostały przez kupca Samuela Gotloba Engelmanna w latach 1790-1793 , które służyły do przechowywania produktów rolnych, przewożonych następnie drogą wodną do Gdańska.
KONSTRUKCJA I BUDOWA MURU PRUSKIEGO
Główną częścią składającą się na budowę muru pruskiego jest jego szkielet ( rys. 1) , wykonany z drewna , którego każdy element w tej konstrukcji spełnia swoją funkcję i dlatego ma swoją nazwę i określone wymiary.
Konstrukcja szkieletowa muru pruskiego rozpoczyna się przy przyziemiu podwaliną tj. belką opartą na fundamencie. Podwaliny na długość łączone są na nakładkę skośną ( fot. 5 ).
|
|
|
| Fot. 7. |
Fot. 8. |
|
|
|
| Fot. 9. |
Fot. 10. |
Natomiast szkielet górą zakończony jest belką zwaną oczepem, która przyjmuje obciążenia od belek stropowych lub bezpośrednio od krokwi dachowych. Podwalina i oczep ze słupkami pionowymi w rozstawie 1.0-1.5 m połączone są na czopy ( rys. 2 ). Między pionowymi słupkami wbudowane są zastrzały (ukośne belki ), które łączone z podwaliną i oczepem są na wręby ( fot. 6 ). Zadaniem zastrzał jest przenoszenie siły parcia wiatru na na cały mur i zapewnienie budynku większej stateczności. Dzielące pola między słupkami w poziomie to zadanie rygli, które ze słupkami łączy się na wręby ukośne a z zastrzałami na czopy. Słupki pionowe i rygle poziome stanowią również ościeża dla wbudowania okien i drzwi zewnętrznych budynku ( fot. 7 ). Konstrukcje szkieletowe poszczególnych murów są ze sobą połączone przy pomocy słupków narożnych (rys. 2 ) i tworzą całą konstrukcję poza dachem budynku. Konstrukcja ścian działowych budynku jest taka sama jak murów zewnętrznych.
Poszczególne konstrukcje szkieletowe murów mogą być wypełnione różnymi materiałami budowlanymi. W czasach pierwotnych, na początku upowszechniania się konstrukcji szachulcowej dominowała glina zmieszana z sieczką, która poprawiała współczynnik przewodnictwa cieplnego. Potem stosowano trzcinę, gruz kamień i cegłę. Należy tu podkreślić, że wypełnienie dotyczyło tylko wolnych przestrzeni. Drewno konstrukcji szkieletowej było na zewnątrz widoczne i stanowiło elementy dekoracyjne charakterystyczne dla tego rodzaju budownictwa. Stąd wymagało dobrego zabezpieczenia przed biologiczną degradacją , szczególnie widoczne powierzchnie, które były dodatkowo powlekane środkami zabezpieczajacymi, kolorowymi w celu podkreślenia ich własności dekoracyjnej i architektury całego budynku ( fot.8 ).
W ówczesnych czasach technologia muru pruskiego była stosowana nie tylko ze względów dostępnych na owe czasy rozwiązań techniczno-materiałowych , ale również z powodów ekonomicznych. Np. w Polsce , w Toruniu w czasach zaboru pruskiego dla stosujących technologie szachulcowe były dawane ulgi podatkowe.
Technologia muru pruskiego jest stosowana do dziś a nawet można powiedzieć, że zaczyna być w modzie. Istnieją w Polsce przedsiębiorstwa budowlane, które specjalizują się w tego rodzaju budownictwie. Zmieniła się tylko technologia i materiały wykonania w zakresie wypełnienia przestrzeni między drewnianymi elementami konstrukcyjnymi. Stosowane są wymagające zabezpieczenia termiczne muru, kolorowe tynki ( fot. 9 ) , okładziny kamienne ( fot. 10 ) , czy okładziny z cegły ( fot. 11 ) . Wszystko po to by zachowując szachulcowy styl spełnić wymagania termiczne oraz poprawić dekoracyjny wygląd i architekturą budynku np. kościółka o konstrukcji ryglowej z 1829 roku, w miejscowosci Kokocko (fot.12).
INŻ. ZBIGNIEW GĘSIŃSKI
Fot. autora
