Każdy kraj ma swoją niepowtarzalną specyfikę budowania. Wpływ na to mają nie tylko uwarunkowania klimatyczne, które wymuszają na inwestorach niektóre rozwiązania konstrukcyjne, czy materiałowe, lecz także prawne oraz kulturowe. Hiszpania nie jest wyjątkiem w tej dziedzinie. Położenie w basenie Morza Śródziemnego powoduje, iż wymogi temperaturowe oraz wilgotnościowe są jednymi z najważniejszych kryteriów, którymi należy się kierować przy realizacji obiektów budowlanych.
Zwiedzając miejscowości leżące na wybrzeżu hiszpańskim w rejonie Costa Blanca mogłem dokonać oceny przystosowania rozwiązań budowlanych do potrzeb i warunków miejscowych.
|
|
|
| Fot. 1. Przykładowy widok działki budowlanej ze zrealizowanym domkiem jednorodzinnym. |
Fot. 2. Podstawowy sprzęt budowlany nowoczesnej Hiszpanii „la pastera” oraz „la asada”. |
Kamieniste wybrzeże jest idealnym podłożem dla rozwiązań konstrukcyjnych. Miejscowe podejście do wykonywania robót fundamentowych jest zdecydowanie różne w porównaniu do rozwiązań polskich. Pierwszym etapem jest (pracami przygotowawczymi na placu budowy) jest usunięcie warstwy żyznej (humusu). Ta część prac jest jedynie z nazwy podobna do naszych rodzimych rozwiązań. W warunkach polskich bowiem na plac budowy wjeżdża koparka. Hiszpańskie ukształtowanie terenu rzadko kiedy pozwala na takie usprawnienia. Teren pochyły, strome zbocza oraz niekiedy brak infrastruktury drogowej niejednokrotnie sprawiają duże kłopoty realizacyjne (fot. 1). Zdjęcie humusu o grubości około 20 cm bardzo często jest wykonywane ręcznie przy pomocy prymitywnego sprzętu (fot. 2) – gracy („la asada”) oraz metalowej kasterki („la pastera”). Oba powyższe narzędzia służą również do innych celów jak np. mieszanie zaprawy murarskiej (betoniarek używa się nieczęsto i tylko przy poważniejszych robotach) lub wapna.
|
|
|
| Fot. 3. Przykład szeroko stosowanej cegły dziurawki na paletach. |
Fot. 4. Szczelinowa płyta ceglana „el bardos” w zastosowaniu przydomowym. |
Rozpoczęcie robót dla obcokrajowca wygląda co najmniej śmiesznie. Na przyszły plac budowy przyjeżdża bowiem grupa ludzi, która przy pomocy grac i kasterek usuwa wierzchnią warstwę ziemi odkrywając skałę. Wygląd takiej ekipy przypomina średniowieczną uprawę ziemi, lecz na pewno nie prace budowlane. Zabieg taki nie jest zbyt trudny oraz czasochłonny, a odsłonięta skała stanowi doskonałe podłoże pod budynek. Następnym etapem powinno być montowanie kotew łączących konstrukcję budynku z podłożem, lecz w wielu wypadkach się tego nie robi. Powodem są oczywiście względy ekonomiczne, a taka pozorna oszczędność mści się czasami przez uszkodzenia ścian budynku wywołane gwałtownymi ulewami.
|
|
|
| Fot. 5. “El bardos” jako doskonały podkład pod dachówki zamiast desek. |
Fot. 6. Ściany z pustaków betonowych nie są może piękne ale usprawniają proces budowy. |
Podstawowymi rodzajami konstrukcji są podobnie jak w Polsce: dla budynków użyteczności publicznej – szkieletowy, a dla budownictwa jednorodzinnego – z drobnowymiarowych elementów betonowych, kamiennych lub ceramicznych. Ciekawym jest, że Hiszpanie w ogóle nie używają wyrobów silikatowych. Gazobeton jest tu materiałem niepopularnym. Powodem takiego stanu rzeczy (według tubylców) jest ich słaba nośność. Asortyment budowlanych elementów drobnowymiarowych jest również różny w porównaniu do naszego rodzimego. Tak popularna w Polsce cegła ceramiczna pełna jest w Hiszpanii właściwie nieobecna. W zamian za to oferowane są różnego rodzaju dziurawki o wymiarach znacznie różniących się od ogólnie znanych (fot. 3). Wymiary dziurawek są uzależnione od zastosowania i mogą wynosić przykładowo 6,5 x 19 x 39 cm lub też 6 x 16 x 32 cm.
Dziurawka nie jest oczywiście jedynym asortymentem produkowanym z gliny. Ciekawym materiałem jest szczelinowa płyta ceglana („el bardos”) stosowana jako podkład pod pokrycie dachowe (fot. 4 i 5). Z racji braku drewna ( w Hiszpanii drewno jest potwornie drogie – nawet opałowe, nie mówiąc o konstrukcyjnym) stosuje się zamiast deskowania pod dachówki ten właśnie materiał. Ceramikę stosuje się również bardzo chętnie do montażu ścianek ażurowych („la celesilla”) lub jako elementy wentylacji („el panales”).
|
|
|
| Fot. 7. Fragment ściany z pustaków betonowych oraz strop gęstożebrowy z belkami teowymi. |
Fot. 8. Kamień elewacyjny dopasowuje się z wręcz aptekarską precyzją. |
Ceramika jako materiał na ściany podobnie jak w Polsce jest dosyć drogi. Wymagania zaostrzone przepisami Unii Europejskiej zmuszają producentów do korzystania z lepszej gliny (pozbawionej wielu niepożądanych składników), co również ogranicza możliwości produkcyjne. Mniej zamożni korzystają zatem z rozwiązań tańszych. Przykładem takim są betonowe pustaki ścienne (fot. 6), które mają tę zaletę, że istnieje możliwość montażu pionowego zbrojenia usztywniającego ścianę w razie potrzeby w kierunku poprzecznym. Uzupełnieniem tego systemu jest strop gęstożebrowy z pustakami betonowymi (podobnymi do DZ-3) na żelbetowych belkach teowych w rozstawie osiowym co 60 cm (fot. 7). Ze względu na ciepły klimat, ścian oraz stropów nie ociepla się, wykańczając jedynie powierzchnie tynkiem lub wysypując żwir (w przypadku stropodachu płaskiego). W wielu przypadkach wykonuje się także okładziny kamienne nadające ozdobny wygląd (fot. 8). Kamień jest tu relatywnie tani, ponieważ występuje wszędzie i to w dużych ilościach. Naturalnym zatem jest, że Hiszpanie nauczyli się wręcz do perfekcji jego obróbki i stosują go niemalże wszędzie, gdzie jest to możliwe. Z materiałów skalnych wykonuje się również kruszywa łamane do betonów, ponieważ kruszyw naturalnych zdatnych do tego celu praktycznie nie ma. Na wybrzeżu Morza Śródziemnego występuje duża różnorodność materiałów skalnych od twardych i trudnych w obróbce jak bazalty, czy granity, aż do łatwych w przetwarzaniu piaskowców i skał wulkanicznych typu „tosca”. Tosca to jeden z pierwszych stosowanych do budowy hacjend materiałów budowlanych. Swoim wyglądem przypomina pumeks. Dostępność tego surowca doprowadziła do jego rabunkowej eksploatacji na wybrzeżu Hiszpanii. W jej wyniku zmianie uległ kształt linii brzegowej i zaburzenie przybrzeżnej fauny i flory. Z tego powodu na początku lat 80-tych ubiegłego stulecia zakazano eksploatacji tego kamienia. Przyzwyczajenie oraz różnorodność zastosowań wzięły jednak górę i nie mogąc stosować rodzimej tosci, mieszkańcy wybrzeża sprowadzają ją z Algierii, gdzie zakaz jeszcze nie obowiązuje. Tosca w podstawowym wykorzystaniu, ze względu na lekkość i wytrzymałość, stanowi doskonały materiał nośny ścienny (fot. 9), a po odpowiedniej obróbce nadaje się doskonale jako okładzina elewacyjna.
|
|
|
| Fot. 9. Tosca to kamień z którego wykonanie nawet takich skomplikowanych elementów nie jest trudne. |
Fot. 10. Okap nad oknem z jedynego możliwego w Hiszpanii gatunku dachówki. Nad okapem widoczna w murze cegła wentylacyjna „panales”. |
Hiszpania to bardzo ubogi kraj jeśli chodzi o różnorodność materiałów pokrycia dachowego. W Polsce przyzwyczajeni jesteśmy do wyborów pomiędzy dachówkami (i ich rodzajami), blachą, papą, trzciną czy też łupkami drewnianymi. To dla nas prawie typowe rozwiązania. W Hiszpanii trudno zobaczyć dach pokryty innym materiałem jak dachówka i to w dodatku tylko jednego rodzaju: mnich-mniszka (fot. 10). Jednorodność asortymentu jest na tyle przytłaczająca, że właściwie każdy dach, daszek, okap, robiony jest właśnie z tego materiału. Doszło nawet do tego, że zadaszenia skrzynek elektrycznych lub pocztowych wykonuje się przy pomocy mnicha-mniszki (fot. 11).
Wysoka średnia dobowa temperatura powoduje, iż wszelkie elementy przeszklone są niechętnie stosowane. Okna są stosunkowo niewielkie, dające minimum światła, a dodatkowo bardzo często zaopatrzone w okiennice, które są zamykane w czasie siesty. Zdarzają się jednak przypadki, że oświetlenie pomieszczeń jest niestety konieczne. O ile w pomieszczeniach parteru, okno załatwi sprawę, o tyle na poddaszu jest już kłopot. Powszechnie w Polsce stosowane okna połaciowe nie są w Hiszpanii tak popularne. Przyczyną są między innymi wspomniane wcześniej ceny drewna. Mniej zamożni, a mający problem z doświetleniem poddasza mieszkańcy, rozwiązują go stosując zespolone zaprawą luksfery (fot. 12). Wygląda to może troszkę zabawnie lub nieestetycznie, lecz według zapewnień tubylców sprawdza się, a to przecież najważniejsze. Wadą takiego systemu jest brak możliwości otwierania takiego przeszklenia, a także w wielu przypadkach jego nieszczelność.
|
|
|
| Fot. 11. Skrzynki pocztowe każdy kreuje według własnego pomysłu. |
Fot. 12. Luksfery w zastosowaniu zespolonym jako okna połaciowe. |
Hiszpania, przez niektórych uznawana za kraj bliźniaczy do Polski w Unii Europejskiej jest dla nas nadal bardzo egzotyczna. W moim odczuciu egzotyka ta zauważalna jest nie tylko w rosnących palmach, czy czystym i ciepłym morzu. Egzotyczne jest tam przede wszystkim budownictwo, które w kilku słowach starałem się przybliżyć, a które sprawia w wielu przypadkach wrażenie tymczasowego. Fakt ten potwierdzają sami mieszkańcy, nie przejmujący się jednak zbytnio popękanymi ścianami, czy też „lekko nieszczelnym dachem”. Wpływ na taki stan rzeczy ma w dużej mierze ustawodawstwo, które pozwala na wyprodukowanie bubli, aby dopiero później (po zapłacie) móc go reklamować. Dla obcokrajowców jest to sprawa trudna do zrozumienia, ale przecież w Polsce też jest wiele spraw dziwnych nawet dla nas samych.
dr inż. Mariusz Januszewski
Politechnika Koszalińska
Fotografie autor.
Autor artykułu serdecznie dziękuje długoletniemu rezydentowi w Hiszpanii Andrzejowi Kortasowi za cenne wskazówki i informacje z życia mieszkańców i historii budownictwa hiszpańskiego.
